Jouw brein en de relatie met stress

14/10/2025

Drie breinen en drie emotiesystemen – waarom we stress ervaren

Veel mensen hebben last van chronische stress. Dat klinkt misschien negatief, maar eigenlijk is het heel logisch. Ons brein en zenuwstelsel zijn namelijk zo opgebouwd dat we vaak automatisch reageren – soms op manieren die helemaal niet helpend zijn in ons huidige leven.

Door te begrijpen hoe onze hersenen en emoties werken, kun je beter zien waarom je stress ervaart én hoe je hier vriendelijker mee om kunt gaan.
Wist je dat zelfcompassie speelt daarbij een grote rol speelt?

Ons brein in drie lagen

Volgens neuroloog Paul MacLean bestaat het menselijk brein uit drie delen die min of meer onafhankelijk van elkaar werken:

Het reptielenbrein – het oudste deel, regelt onze basisfuncties zoals ademhaling, hartslag en overlevingsinstincten. Reageert instinctief en razendsnel.
Het zoogdierenbrein (limbisch systeem) – stuurt onze emoties en sociale relaties. Zorgt dat we gevaar sneller herkennen en hulpbronnen zoeken.
De neocortex – het jongste deel, verantwoordelijk voor denken, taal, plannen en redeneren.

Geloof jij vaak dat je rationeel handelt? In de praktijk reageren we vaak vanuit de oudere delen: instinctief of emotioneel. Dat verklaart waarom we soms heftig of impulsief reageren, ook al “weten” we beter.

Drie emotiesystemen

Door miljoenen jaren evolutie hebben we drie emotiesystemen ontwikkeld die ons gedrag sturen:

Het beschermingssysteem
Gericht op zelfbescherming: vermijden van pijn en dreiging. Emoties zoals angst en boosheid voeren hier de boventoon. Je lichaam schakelt automatisch over naar “vechten of vluchten”: hartslag omhoog, spieren gespannen, alertheid maximaal. Dit is gezond en nuttig – maar wordt een probleem als dit systeem te vaak “aan” staat.
Het jaag- en verzamelsysteem
Gericht op het verkrijgen van middelen, erkenning, plezier en succes. Dit systeem geeft ons motivatie en doorzettingsvermogen. Dopamine speelt hierin een belangrijke rol. Ook dit is gezond, maar raakt uit balans als we constant méér willen en nooit tevreden zijn.
Het kalmeringssysteem
Gericht op balans, verbondenheid en rust. Dit systeem wordt actief als we ons veilig voelen en tevreden zijn. Het zorgt voor ontspanning, herstel en gevoelens van verbondenheid. Hormonen als endorfine en oxytocine spelen hierin mee.

Het kalmeringssysteem is vaak onderontwikkeld bij mensen met chronische stress: we zijn onvoldoende in staat om onszelf gerust te stellen en ervaren te weinig momenten van diepe ontspanning.

Wanneer raakt het uit balans?

Stress en overbelasting ontstaan als de drie systemen niet in balans zijn:

Het beschermingssysteem staat te vaak aan → je voelt voortdurend angst, boosheid of zorgen.
Het jaagsysteem is overontwikkeld → je blijft streven naar meer succes, erkenning of bezit, zonder rust te vinden.
Het kalmeringssysteem is onderontwikkeld → je vindt het lastig om rust te nemen en vriendelijk te zijn voor jezelf of verbondenheid te ervaren.

Geluk en welzijn ontstaan vaak wanneer deze drie systemen elkaar in evenwicht houden. Dan is er ruimte voor bescherming wanneer nodig, motivatie om doelen te bereiken, én momenten van rust, tevredenheid en verbinding.

Het effect van coaching

In lichaamsgerichte coaching leer je deze systemen beter herkennen én trainen. Met ervaringsgerichte oefeningen en methoden ontwikkel je meer zelfcompassie en innerlijke veiligheid. Hierdoor bouw je stap voor stap meer rust, vertrouwen en balans op in je leven, relaties en werk.

Dit vormt een belangrijk onderdeel van onze leiderschapsprogramma’s. Als leider heb je immers invloed op je eigen welzijn, en ook op het welzijn van mensen en teams om je heen. Wanneer jij leert balans te vinden tussen beschermen, streven en kalmeren, straal je dit uit in je leiderschap en creëer je een gezonde, veerkrachtige werkomgeving.

Kortom: er is niets mis met jou. Jouw brein en emoties werken precies zoals ze ooit zijn ontworpen – alleen vraagt de moderne wereld om nieuwe manieren om met de huidige tijd om te gaan.